Celem prawidłowego ojcostwa jest doprowadzenie syna, dzięki troskliwemu i konsekwentnemu wychowaniu, do etapu, w którym stanie się dojrzałym, stabilnym psychicznie mężczyzną. Warto więc, aby ojciec brał czynny i świadomy udział w całym procesie wychowania dziecka Tekst publikujemy w ramach cyklu „Męska rzecz”, w którym przez najbliższe miesiące przyjrzymy się temu kim są i jacy chcieliby być współcześni Polacy. Kolejnych materiałów spodziewajcie się w każdy czwartek rano. Wszystkie teksty opublikowane w ramach cyklu znajdziecie na Więcej informacji pod artykułem. Aby zbudować zdrową więź z synem, ojciec musi rozumieć, jakiego rodzaju relacji doświadczał w dzieciństwie. To właśnie one wpływają na jego zachowania w dorosłym życiu. Jednak sama wiedza nie zawsze wystarczy. Mężczyzna, nawet jeśli jest świadomy, że cierpiał np. wskutek niedostatku bliskości, może zachowywać się w stosunku do syna w sposób nadmiernie kompensujący, ryzykując rozpieszczenia potomka, albo przeciwnie – może uznać, że skoro on sobie poradził, to jego dziecko też nie potrzebuje zbytniej czułości. Zwolennicy tej drogi stosują wychowanie popularnie określane jako zimny wychów. Między potrzebami Ojciec powinien znać potrzeby rozwojowe syna i rozumieć, że zmieniają się one na każdym etapie jego życia. Powinien też mieć świadomość, że często będzie stawał przed dylematem związanym z wyborem pomiędzy potrzebami własnymi a dziecka. Może czekać go ciągła wewnętrzna walka, uruchamiająca poczucie winy, samo strofowanie i złość wobec siebie, dziecka czy jego matki, gdy np. zmęczony po nieprzespanej nocy z powodu kolki kilkumiesięcznego synka doświadczy frustracji i dziecięcej złości („Ja też mam potrzeby, mnie też należy się odpoczynek, on ciągle by chciał mojej uwagi” itp.). Jednocześnie może odczuwać wyrzuty sumienia („Jak mogłem tak pomyśleć, to przecież biedne, cierpiące dziecko”) lub silną potrzebę zareagowania („On cierpi samotnie i nikt mu nie pomaga”), jeśli uruchomione zostaną jego własne wczesnodziecięce doświadczenia, gdy płakał, a nikt mu nie dawał ukojenia. Sygnały cierpienia u synka może traktować jako odzwierciedlenie tego, co on sam czuł, kiedy był mały. Aby dzieci mogły prawidłowo rozwijać się emocjonalnie, powinny mieć zaspokojone podstawowe potrzeby: bezpiecznego przywiązania, czyli stałej troskliwej relacji, autonomii, swobody w wyrażaniu swoich potrzeb i emocji, spontaniczności, a także możliwość zabawy oraz racjonalnych granic i samokontroli. Z perspektywy terapii schematów potencjalne kryzysy, konflikty i traumy pojawiają się w sytuacji, gdy dzieciństwo przebiegało w sposób, który doprowadził do niezaspokojenia którejś z tych potrzeb lub przesytu. Celem prawidłowego ojcostwa jest doprowadzenie syna, dzięki troskliwemu i konsekwentnemu wychowaniu, do etapu, w którym stanie się dojrzałym, stabilnym psychicznie mężczyzną. Warto więc, aby ojciec brał czynny i świadomy udział w całym procesie wychowania dziecka. Poza uwarunkowaniami przeszłości konsekwencje dla rozwoju syna będą miały również style wychowawcze ojca. Wczesne dzieciństwo Pojawienie się dziecka w rodzinie, a szczególnie syna, poza olbrzymią radością, to również czas, w którym mężczyzna jako ojciec staje przed bardzo poważnymi zadaniami rozwojowymi. Nie trzeba być specjalistą w zakresie psychoterapii, by mieć świadomość, że w tym okresie podstawowe potrzeby dziecka to bezpieczeństwo (głównie fizyczne), a na poziomie fizjologicznym – zapewnienie pożywienia i snu. Dla dziecka to też okres budowania więzi i bezpieczeństwa psychicznego, a dla ojca czas trudnej próby, w której konfrontowany jest z różnymi zmianami w życiu wywołanymi pojawianiem się potomka. Mężczyzna może doświadczać wtedy syndromu odstawienia, zazdrości o uwagę partnerki, gdy nagle orientuje się, że cała jej energia skupiona jest na dziecku. Zamiast zdrowego, dorosłego zachowania w roli ojca, który potrafi adekwatnie poświęcić się procesowi wychowawczemu, wspierając w nim małżonkę, sam żebrze o uwagę i czuje się obrażony, że nie dostaje jej tyle co wcześniej. Jeśli zacznie traktować dziecko jak konkurenta, wówczas między nim a partnerką może dochodzić do spięć i wybuchów złości. W ramach prób radzenia sobie z trudną sytuacją, jaką jest pojawienie się potomka, mężczyzna może stosować różne metody regulacji swojego napięcia i frustracji. Bywa, że ratuje się ucieczką od emocjonalnej konfrontacji z synem, np. w pracę („Przecież muszę tyle pracować, żeby utrzymać rodzinę”), ale też dostarczaniem sobie stymulacji zastępczej („Nigdy tak jak teraz nie biłem rekordów w bieganiu maratonów”). „Uciekanie” czy inne sposoby odcinania się od domu mogą przybierać też formy bardziej destrukcyjne dla całego systemu rodzinnego, jak np. sięganie po używki czy zdrady. Na poziomie łagodniejszym różne chwilowe niepowodzenia wychowawcze mogą wzmacniać własny wewnętrzny schemat porażki. To z kolei może skutkować wycofywaniem się z rodzicielstwa, poczuciem winy lub jeszcze silniejszą potrzebą kompensacji w zaspokajaniu potrzeb potomka. Gdy syn uruchomi w ojcu potrzebę nadmiernej kompensacji bliskości i tworzenia więzi, może dojść do przestymulowania. Łatwo to zauważyć, gdy przyłapiemy się np. na tym, że spędzając czas z synem, tak silnie angażujemy się w wieczorną zabawę, że nie zauważamy potrzeby wyciszenia przed pójściem do łóżka, rozregulowując tym samym rytm snu i czuwania u dziecka. O przestymulowaniu świadczy również to, że już w okresie niemowlęcym zapisujemy syna na różne zajęcia. Warto wtedy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy robimy to z potrzeby dziecka, czy własnej, karmiąc swoją chęć samorozwoju i realizując wizję perfekcyjnego rodzica. Gdy mężczyzna, chcąc być nowoczesnym mężem i ojcem, bierze na siebie zbyt dużo obowiązków związanych z dzieckiem, nie zapominając jednocześnie o byciu partnerem, czasami orientuje się, że ma coraz mniej czasu dla siebie i musi rezygnować z własnych potrzeb. To może prowadzić do poczucia utraty autonomii. Przedszkole Najważniejsze dla dziecka w okresie przedszkolnym jest nabycie umiejętności społeczno-komunikacyjnych i językowych. Teraz ojciec może pomóc synowi radzić sobie z emocjami. Przede wszystkim przez to, że sam nie będzie wstydził się okazywania uczuć i pokaże, że są one bezpieczne. Pozwoli dziecku je też odpowiednio przeżyć – przytuli, gdy potrzeba, pogładzi, zapewni, że będzie dobrze bez stereotypowego lęku, że wychowa syna na mazgaja. Nauczy go również kontrolować nieadekwatne emocje i modulować sposób ich wyrażania. Zadba o ich kontrolę werbalną: podpowie synowi, co czuje w danej sytuacji i jak nazywa się dana emocja. W stabilny sposób pozwoli też poradzić sobie z lękami związanymi z nowym środowiskiem. Odprowadzając syna do przedszkola, swoją pewną postawą da mu poczucie bezpieczeństwa, zapewni, że przebywanie w grupie nie jest groźne, zarazi wiarą, że syn jest już gotowy i na tyle dojrzały, by poradzić sobie z pobytem w przedszkolu. Żeby się tak zachowywać, ojciec musi mieć świadomość swoich reakcji na nowe sytuacje i nie przenosić własnych obaw i lęków na syna. Dzięki temu odważnie postawi granice i nie pozwoli dziecku wisieć u nogawki spodni ani nie będzie niepotrzebnie przedłużał pożegnania. Zauważy jednak lęk, jaki synowi może towarzyszyć podczas rozstania, i pozwoli na przeżywanie związanych z nim emocji, dając przy tym poczucie bezpieczeństwa („Wszystko będzie dobrze, wrócę po ciebie po podwieczorku”). Okres przedszkolny to również czas, gdy chłopcy powinni opanować świadome korzystanie z toalety, bez potrzeby używania pieluch. Dlatego warto, aby ojciec brał udział w tzw. treningu czystości, czyli procesie odzwyczajania od pieluch, i pokazał, jak korzystać z toalety („Zobacz, chłopcy mogą sikać na stojąco”). Przedszkolaki nabywają psychologicznej świadomości swojej płci, dlatego dla syna ważna jest obserwacja, jaką rolę w życiu odgrywa ojciec jako mężczyzna. Kilkulatki uczą się przede wszystkim przez obserwację i powtarzanie. Zapamiętują w sposób intuicyjny, bawiąc się wielokrotnie w to samo. Cierpliwy ojciec będzie zgadzał się więc na powtarzające się w nieskończoność zabawy i rytuały („Poczytaj mi jeszcze raz tę bajkę, zróbmy to znowu”) i po raz setny zgodzi się udawać wyścig samochodowy policjantów i złodziei z ostrym hamowaniem i wjazdami serpentyną na parking. Musi też powoli oswajać się z myślą, że jego wpływ na syna będzie malał, podczas gdy rosła będzie rola rówieśników. Szkoła Dla chłopca w wieku szkolnym to przede wszystkim czas nabywania sprawności fizycznej, wytwarzania zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu, socjalizacji oraz uczenia się właściwych ról męskich. W tym wieku ojciec ma szansę nauczyć syna, jak bezpiecznie jeździ się na rowerze, grać w piłkę itp. Adekwatna postawa z jego strony to cierpliwość, radość z sukcesów, zrozumienie w przypadku porażek, przyzwolenie na upadki, motywacja do dalszych wysiłków, a przede wszystkim, modelowanie swoją postawą prawidłowych zachowań. Mimo długich dyskusji o konieczności ograniczania mediów elektronicznych rzeczywistość zweryfikowała konieczność spędzania przy komputerze znacznie dłuższego czasu, niż bylibyśmy skłonni jeszcze niedawno zaakceptować. Z drugiej strony, częste skargi rodzica („On by tylko całe dnie i noce grał”) na nadużywanie multimediów mogą być sygnałem, że nie zaspokoiliśmy podstawowych potrzeb dziecka. Takie kompulsywne zachowania świadczą chociażby o istnieniu potrzeby bliskości. Wtedy zamiast włączać tryb żandarma, warto wykorzystać komputer do wspólnego spędzenia czasu („Rozbudujmy razem świat w Mindcrafcie”; „Popatrzę, jak przechodzisz ten kawałek misji”; „Pomóż mi skonfigurować serwer do grania”). Dojrzewanie To czas próby dla obu stron, w którym dochodzi do licznych zmian i napięć mogących skutkować konfliktami. Sposób przeżywania i zachowania nastolatka uwarunkowany jest w dużej mierze stopniem zaspokojenia podstawowych potrzeb wczesnodziecięcych. Na pierwszy plan wysuwają się autonomia („Na ile jestem jeszcze synem, który musi prosić ojca o odbiór z imprezy, a kiedy wreszcie będę miał własne prawo jazdy”), poczucie własnej wartości oraz pytania dotyczące tożsamości. Ojcowie muszą wtedy zmierzyć się z ciągłymi zmianami zainteresowań, fryzur, stylu ubierania i poglądów politycznych. W tym okresie szczególnie będzie procentował wspólnie spędzony czas na „męskich” wyjściach. Nie warto jednak na siłę przekonywać syna do swoich zainteresowań i obrażać się, że nie chce chodzić z nami na ryby („Tato, to strasznie nudne tak siedzieć cały dzień”). Warto doceniać wybory młodego człowieka i znaleźć kompromis („Może wybierzemy się na wypad bushcraftowy?”). Zbudowany przez lata bezpieczny styl przywiązania pozwoli nastolatkowi rozgrywać konflikty z ojcem na podłożu pozytywnej postawy i produktywnie rozwiązywać problemy. Ojcowie powinni tylko dbać o to, aby potrzeba więzi i autonomii pozostawała w równowadze. Przeżyj to jeszcze raz Uważa się, że problemy emocjonalne u dziecka najczęściej są pochodną braku doświadczeń troskliwego i wspierającego rodzicielstwa. Bezpieczna relacja ojciec – syn to taka, o której można powiedzieć, że stwarza okazje, żeby z własnym dzieckiem przeżyć swoje dzieciństwo jeszcze raz, ale w sposób świadomy i psychicznie zdrowy. Ojciec, który w dzieciństwie i młodości nie miał adekwatnych wzorców, nie jest jednak skazany na wychowawczą porażkę. Nadal może być dobrym opiekunem dla swojego syna, pod warunkiem że zda sobie sprawę ze swoich ograniczeń i nauczy się nad nimi pracować. Cztery podstawowe style wychowawcze Styl autorytatywny Ojcowie stosujący styl autorytatywny są wystarczająco zaangażowani, ale też adekwatnie kontrolujący – dają swoją uwagę, stawiając granice uwzględniające możliwości i potrzeby syna. Dla syna skutkuje to lepszym dopasowaniem psychospołecznym i powstaniem spójniejszej koncepcji własnej osoby. Następstwem będzie rozwój zdrowego dorosłego i mniej zachowań problemowych – syn nie będzie krnąbrny ani zbyt zależny czy wycofany w podejmowaniu decyzji. Styl pobłażliwy Taki ojciec jest bardzo czujny na potrzeby dziecka, ale z powodu różnych swoich uwarunkowań nie potrafi postawić odpowiednich granic – pozwala na zbyt wiele, daje za dużo wolności. W rezultacie stwarza ryzyko wychowania syna na egoistę – roszczeniowego i wielkościowego, który będzie miał problemy wynikające z deprywacji emocjonalnej. Skrajne poczucie autonomii będzie mogło skutkować u niego przerostem poczucia kompetencji. Styl rygorystyczny To sposób wychowania charakteryzujący się dystansem emocjonalnym ze strony ojca, brakiem okazywania ciepła i zainteresowania zarówno sukcesami, jak i porażkami, z jednocześnie wysoko ustawioną poprzeczką wymagań, ciągłym kontrolowaniem i nadzorowaniem postępów. U syna takiego ojca niezaspokojona zostanie potrzeba autonomii i poczucia sprawczości. Może to skutkować wychowaniem biernego, całkowicie wycofanego fajtłapy (postawa uległa i konformistyczna) lub przeciwnie – prowokującego i agresywnego socjopaty, który sam stanie się bezwzględnym ojcem, szefem czy też skieruje tę kontrolę przeciwko sobie. Styl niezaangażowany Ojciec niezaangażowany pozwala na wiele i nie stawia granic. Nie daje też wystarczającej uwagi. Brak zaangażowania ojca w opiekę skutkować będzie u syna zachowaniami impulsywnymi, aspołecznymi czy też brakiem dojrzałości poznawczej. W życiu dorosłym taki chłopak sam może mieć kłopoty ze stworzeniem bliskich relacji oraz wykazywać się małą samodzielnością i niewystarczającą samokontrolą. Męska rzecz Tekst publikujemy w ramach cyklu „Męska rzecz”. To wspólne przedsięwzięcie redakcji Newsweeka i Newsweeka Psychologii, w którym przez najbliższe miesiące przyjrzymy się temu kim są i jacy chcieliby być współcześni Polacy. Chcemy dowiedzieć się gdzie czują się naprawdę wolni i u siebie, gdzie szukają męskich wzorców, co myślą o kobietach, jak patrzą na rządzących krajem polityków. Kolejnych materiałów spodziewajcie się w każdy czwartek rano na A wszystkie teksty opublikowane w ramach cyklu znajdziecie na